Wydziedziczenie a zachowek – co musisz wiedzieć?

Czym jest wydziedziczenie?

W polskim porządku prawnym istnieją dwa reżimy dziedziczenia – ustawowy i testamentowy. Jeżeli spadkodawca nie sporządzi za życia testamentu, to spadek będzie dziedziczony w myśl zasad i reguł określonych w Kodeksie cywilnym, a ściślej w księdze czwartej rzeczonego aktu prawnego.

Polskie prawo spadkowe wprowadza zasadę, zgodnie z którą spadek jest dziedziczony przez najbliższą rodzinę spadkodawcy. W pierwszym kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek – dziedziczą oni w częściach równych. Wobec braku zstępnych spadkodawcy (dzieci, wnuków, prawnuków) powołani do spadku zostaną jego małżonek i rodzice.

Wyżej wskazane zasady sukcesji nie są rzecz jasna opisane wyczerpująco. W praktyce możemy spotkać się z różnymi konfiguracjami podmiotowymi. W skrajnych sytuacjach, wobec braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Założenie Ustawodawcy, że co do zasady spadek jest dziedziczony przez najbliższą rodzinę spadkodawcy może być zmodyfikowane – właśnie przez samego spadkodawcę. Może on bowiem sporządzić testament, w którym powoła do dziedziczenia inne osoby – niekoniecznie należące do kręgu najbliższej rodziny. W skrajnych przypadkach testator (spadkodawca) może wydziedziczyć najbliższych członków rodziny – czyli pozbawić ich prawa do zachowku.

Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższym mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem (art. 1010 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego).

Wydziedziczenie winno być zatem rozumiane jako pozbawienie prawa do zachowku, a nie pominięcie w testamencie. Co bardzo ważne – przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu (art. 1009 Kodeks cywilnego).

Czym jest zachowek?

Tak jak wspominałem powyżej – niekiedy mogą zdarzyć się sytuacje, w których spadkodawca nie powoła do dziedziczenia w testamencie najbliższych członków swojej rodziny. Ustawodawca wyszedł z założenia, że taka sytuacja nie jest sprawiedliwa i takie osoby winny partycypować w jakimś zakresie w spadkobraniu.

Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, która ma za zadanie chronić interesy członków najbliższej rodziny spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie.

Art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego wskazuje, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

W jakim terminie przedawnia się zachowek?

Termin na dochodzenie roszczeń wynikających z zachowku wynosi pięć lat, bowiem zgodnie z art. 1007 § 1 Kodeksu cywilnego roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem   lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

Wydziedziczenie a zachowek

Wydziedziczenie a zachowek – jaka relacja zachodzi między tymi pojęciami? Wydziedziczenie, tak jak wspominałem wcześniej, jest pozbawieniem prawa do zachowku konkretnej osoby. Bynajmniej nie oznacza to jednak, że jest ono skuteczne względem wszystkich innych osób z linii dziedziczenia tej osoby.

Zgodnie bowiem z art. 1011 Kodeksu cywilnego zstępni wydziedziczonego (dzieci) zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Jeżeli wydziedziczenie będzie skuteczne, to wskazana w testamencie osoba utraci prawo do zachowku.

Podważenie wydziedziczenia – wydziedziczenie a zachowek

W istocie istnieją trzy sposoby na podważenie wydziedziczenia. Pozbawiony prawa do zachowku może podejmować czynności zmierzające do:

– podważenia testamentu (jeżeli testament będzie nieważny, to i w oczywisty sposób wydziedziczenie również);

– obalenia przyczyny wydziedziczenia (musi wykazać, że żadna z przyczyn nie miała w rzeczywistości miejsca);

– wykazania, że spadkodawca za życia mu przebaczył.

Czy zawsze warto kwestionować skuteczność wydziedziczenia?

To zależy od okoliczności danej sprawy. Niekiedy może się zdarzyć, że podważenie wydziedziczenia będzie niecelowe, bowiem zachowek zstępnych wydziedziczonego będzie wyższy od jego zachowku (na przykład wówczas, gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub zstępny uprawniony jest małoletni – wówczas wymiaru zachowku wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego).

Podsumowanie

Wydziedziczenie a zachowek – jaka relacja zachodzi między tymi pojęciami? Wydziedziczenie jest pozbawieniem prawa do zachowku. Wbrew obiegowej opinii nie skutkuje ono pozbawieniem prawa do zachowku np. dzieci wydziedziczonego. Wydziedziczony może podjąć próbę podważenia wydziedziczenia – popierając swoje stwierdzenia odpowiednimi dowodami. Sprawy dotyczące wydziedziczenia potrafią być trudne i skomplikowane. Jeżeli potrzebujecie Państwo wsparcia prawnego w sprawie o wydziedziczenie lub w jakiejkolwiek innej sprawie spadkowej – zapraszam do kontaktu.

Niniejszy wpis nie stanowi porady prawnej w rozumieniu przepisów ustawy Prawo o adwokaturze. Jeżeli znajdujecie się Państwo w podobnej sytuacji i chcecie uzyskać wsparcie prawne – zapraszam do nawiązania kontaktu. Przyjrzę się Państwa sprawie i zaproponuję odpowiednią strategię działania.