Bardzo często spotykam się z pytaniem, czy kara umowna za odstąpienie od umowy może zostać zastrzeżona. Rzeczone wątpliwości formułują tak konsumenci, jak i przedsiębiorcy, którzy starają się w możliwie wysokim stopniu zabezpieczyć swoje interesy. Aby odpowiedzieć na tytułowe pytanie należy w pierwszym rzędzie wytłumaczyć czym jest kara umowna oraz jakie przesłanki muszą być spełnione, aby móc formułować uzasadnione roszczenia w tym zakresie. Czy kara umowna za odstąpienie od umowy może zostać zastrzeżona? Kiedy kara umowna będzie się należała? Czym jest odstąpienie od umowy? Na te i inne pytania znajdziecie Państwo odpowiedzi w moim najnowszym wpisie blogowym.
Kara umowna za odstąpienie od umowy – czym właściwie jest kara umowna?
Zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania bardzo często występuje w obrocie gospodarczym, w szczególności między przedsiębiorcami. Nierzadko również tego rodzaju postanowienia wprowadzane są do umów zawieranych między przedsiębiorcami i konsumentami, a zatem w relacji B2C. Powyższe sprawia, że udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy kara umowna za odstąpienie od umowy może zostać zastrzeżona nabiera fundamentalnego znaczenia.
Instytucja kary umownej została uregulowania w Kodeksie cywilnym (dalej jako: „k.c.”), a ściślej w art. 483. Zgodnie z rzeczoną regulacją – można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
Wówczas w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego
Kara umowna najczęściej zastępuje odszkodowanie, które musiałoby być dochodzone na zasadach ogólnych (odpowiedzialność kontraktowa). Wysokość kary umownej powinna korespondować przy tym z wysokością przewidywanej szkody. Co więcej kara umowna ma dyscyplinować strony do wykonywania umowy zgodnie z jej treścią, a w razie ewentualnych uchybień ma ułatwić stronie poszkodowanej uzyskanie odpowiedniej rekompensaty.
Co więcej należy pamiętać, że jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej, to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana (miarkowanie kary umownej).
Nie trudno się zatem dziwić, że przedsiębiorcy bardzo często wprowadzają karę umowną do umów. Nierzadko jednak takie zapisy nie będą posiadały mocy wiążącej, ponieważ zostaną ukształtowane wbrew powszechnie obowiązującymi przepisom prawa.
Kiedy kara umowna będzie się należała?
Czy zatem kara umowna za odstąpienie od umowy jest dopuszczalna? W pierwszym rzędzie wytłumaczę Państwu kiedy w ogóle można domagać się zapłaty kary umownej, a w dalszej części wpisu odpowiem na tytułowe pytanie.
Kary umownej może domagać się wówczas, jeżeli:
– została skutecznie zastrzeżona w łączącej strony umowie;
– spełnione są przesłanki odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 k.c.);
– świadczenie dłużnika, którego nie dopełnił, musi mieć charakter niepieniężny.
W praktyce dwie pierwsze przesłanki nie budzą większych wątpliwości. Zgoła inaczej jest w przypadku niepieniężnego charakteru świadczenia.
Nie można zatem zastrzec kary umownej na wypadek niedopełnienia świadczenia o charakterze pieniężnym, na przykład zapłaty określonej sumy pieniędzy. W obecnym stanie prawnym jest do niedopuszczalne i taka kara umowna nie wywrze określonych skutków prawnych.
Wątpliwości budzi również konieczność wykazania przez wierzyciela wysokości poniesionej szkody. Literalna interpretacja przepisów składania do przyjęcia stanowiska, że wierzyciel nie musi wykazywać wysokości szkody. Powinien jednak udowodnić, że szkoda sama w sobie powstała.
Dopiero po spełnieniu wyżej wskazanych przesłanek wierzyciel będzie mógł skutecznie dochodzić od dłużnika zapłaty kary umownej. Czy jednak kara umowa za odstąpienie od umowy może zostać zastrzeżona?
Czym jest odstąpienie od umowy?
Prawo do odstąpienia od umowy może mieć swoje źródło w umowie lub ustawie. Umowne odstąpienie od umowy jest przede wszystkim regulowane w Kodeksie cywilnym, a ściślej w art. 395 i 396.
Zgodnie z art. 395 § 1 k.c. można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.
W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.
Jeżeli natomiast zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.
Może się również zdarzyć, że strony nie wprowadziły do kontraktu postanowień o odstąpieniu od umowy. Wówczas należy odwołać się do ustawowych podstaw. Mowa tutaj chociażby o możliwości odstąpienia od umowy w razie zwłoki w wykonaniu zobowiązania lub niemożliwości spełnienia świadczenia.
Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
Nie mniejsze znaczenie praktyczne ma ustawowe prawo odstąpienia, które wynika z ustawy o prawach konsumenta. Konsumenci dokonują tysięcy transakcji każdego dnia i prawo do odstąpienia od umowy zwiększa ich bezpieczeństwo w obrocie.
Czy biorąc pod uwagę powyższe – kara umowna za odstąpienie od umowy może być wprowadzona do umowy? Czy wierzyciel będzie mógł skutecznie domagać się jej zapłaty?
Kara umowna za odstąpienie od umowy – czy jest dopuszczalna?
W naszym porządku prawnym, jakkolwiek orzecznictwo Sądów nie stanowi źródła powszechnie obowiązującego prawa, tak jest bardzo ważne z punktu widzenia praktyki orzeczniczej. Sądy niższych instancji co do zasady respektują linię orzeczniczą Sądów wyższych instancji, w szczególności Sądu Najwyższego.
W Uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 20 listopada 2019 roku (sygnatura akt: III CZP 3/19) wskazał, że nie jest dopuszczalne zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym.
Sąd Najwyższy ujednolicił w ten sposób linię orzeczniczą, która wcześniej wykazywała duże rozbieżności. Przyjąć zatem wypada, że kara umowa za odstąpienie od umowy może zostać zastrzeżona tylko na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze niepieniężnym.
Podsumowanie
Kara umowna za odstąpienie od umowy może zostać zastrzeżona, ale jedynie na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania o charakterze niepieniężnym. Może się jednak zdarzyć, że znajdziecie Państwo w swoich umowach zgoła odmienne regulacje. Wówczas takie postanowienia nie wywrą pożądanych skutków prawnych, bowiem Sądy – kierując się treścią wyżej przywołanej uchwały – nie będą uwzględniać powództw na takiej podstawie.
Niniejszy wpis nie stanowi porady prawnej w rozumieniu przepisów ustawy Prawo o adwokaturze. Jeżeli znajdujecie się Państwo w podobnej sytuacji i chcecie uzyskać wsparcie prawne – zapraszam do nawiązania kontaktu. Przyjrzę się Państwa sprawie i zaproponuję odpowiednią strategię działania.